Neptúnus
bláa plánetan
 

Neptúnus er systkinapláneta Úranusar í daglegu tali.  Þær eru mjög líkar.  Svo til sami litur og álíka stórar (Neptúnus er ögn smærri en Úranus).  Báðar eru þær gashnettir á fjarlægri braut um sólu.   Neptúnus er hins vegar mun lengra í burtu og það tekur hana tæplega 165 ár að ferðast kringum sólina.  Hvernig stóð á því að svo fjarlægur hnöttur, enn minni en Úranus (sjá Úranus) og enn fjarlægari, fannst?

Það gerðist fyrir tíma geimaldar með hjálp hreinna stærðfræðiútreikninga.  Menn byrjuðu á því að undrast yfir sporbraut Úranusar.  Hún var svo óregluleg.  Það virtist vera eitthvað enn lengra í burt sem truflaði sporbrautina, eitthvað  sem togaði í Úranus og truflaði hana þannig.  Mönnum datt þá í hug að það gæti verið enn ein plánetan sem togaði með togkrafti þyngdarafls síns.   Það þurfti beinlínis að reikna út hvar slíkur hnöttur skyldi vera, og með því að vita nákvæmlega hvert átti að horfa, með hjálp nákvæmustu mælitækjum þess tíma, mátti grilla í afar daufan punkt sem ekki fannst á stjörnukortum.  Þetta gerðist 1846.  Langt fram á tuttugustu öldina var Neptúnus ysta þekkta reikistjarnan.

Stuttu eftir uppgötvun Neptúnusar, sama ár, kom í ljós óvenjustór fylgihnöttur, ögn stærri en tunglið okkar.  Hann var kallaður Tríton, og bættist í safn stórra fylgihnatta í sólkerfinu.  Þeir voru nú orðnir sjö talsins (sjá Satúrnus). Tríton er nálægt Neptúnusi, en hegðar sér afar undarlega, því hann snýst öfugan hring.  Til eru fjölmörg fylgitungl í sólkerfinu sem gera þetta, en þau eiga það sameiginlegt að vera óralangt í burt frá plánetunni (og þess vegna tiltölulega frjáls undan áhrifum hennar).  En Tríton er dularfullur fylgihnöttur, því hann er mjög nálægt Neptúnusi.  Hann fer reyndar fyrir vikið mjög hratt kringum hann (á aðeins tæpum sex dögum!!), en hvers vegna skyldi hann fara öfugan hring? Aðrir fylgihnettir hafa komið í ljós síðar, en allir eru þeir mun smærri minna spennandi en Tríton.
 
Neptúnus er einstaklega vindasöm pláneta.   Fárviðri geysa um hana alla með tvö þúsund kílómetra hraða á klukkustund.  Þetta þótti skrítið vegna þess að plánetan er mjög fjarri sólinni og því erfitt að gera sér í hugarlund hvað það er sem knýr þessa vinda áfram.  Frekar var búist við að plánetan væri kyrrlát og orkulaus í öllum þessum kulda (yfir 200 stiga frost).  En í staðinn blasir við mesta fárviðrabelti í sólkerfinu. Þetta þykir sterklega benda til þess að plánetan fái orku frá einhverju öðru en sólinni.  Í ljós kemur að Neptúnus er álíka heit á yfirborðinu og Úranus, þrátt fyrir að vera mun lengra í burtu frá sólinni.  Það þýðir einfaldlega að plánetan er (eins og Júpíter og Satúrnus) minniháttar "sól" því hún hefur eigið hitaútstreymi.  Hitamismunurinn á yfirborði Neptúnusar (þar er ískalt) og inni í kjarna hennar (líkleg mjög heitt)  skapar ógurlegt hitaójafnvægi, og það knýr þessa ógurlega sterku vinda sem geysa um alla plánetuna.


Til Upprifjunar
1. Hvenær fannst Neptúnus, og hvernig?
2. Hver er stærsti fylgihnöttur Neptúnusar?
3. Hvað er undarlegast við þennan fylgihnött?
4. Hvað er líkt með Úranusi og Neptúnusi?
5. Hvernig er veðurfari á Neptúnusi best lýst?
6. Af hverju er hitastigið á Neptúnusi ekki lægra en á Úranusi?
7. Hvað er árið á Neptúnusi langt?

Til baka á aðalsíðu