Sagnorð 

Sagnorð beygjast eftir sex persónum, og tveimur tíðum (nútíð og þátíð).  Auk þess eru til aðrar myndir sagna.  Hér fjöllum við einungis um nafnhátt, og persónubeygingu sagnorða í nútíð. 

Nafnháttur: Þegar við flettum sögnum upp í orðabók þurfum við að leita að svokölluðum nafnhætti sagnarinnar, en hún endar nær undantekningarlaust á -a.  Þessi mynd sagnarinnar er hrein, það er að segja hún er óháð því hver fremur verknaðinn.  Hún er ópersónuleg.  Dæmi:  Það er gott að drekka mjólk.  Þessi staðhæfing er óháð því hvort það er ég eða þú eða einhver annar (eða margir) sem drekka mjólk.  Merking sagnarinnar er hér almenn og óháð persónum.  Það er gaman að hlusta á tónlist er annað dæmi um slíka notkun sagnarinnar í "hreinni merkingu".  Hins vegar er hægt að búa til persónulega staðhæfingu þar sem nafnháttur kemur fyrir, en við fjöllum um það nokkru síðar. 

Stofn sagna:  Til að finna stofn sagna fjarlægjum við síðasta sérhljóða sagnarinnar í nafnhætti (sem nær alltaf er -a). 

Persónubeyging sagna:  Íslensk sagnorð taka á sig breytilega mynd eftir því hver fremur verknaðinn.  Það er ekki háð kyni, heldur einungis afstöðu til mælanda. Eftirfarandi tafla lýsir meginreglu sagnorða í nútíð: 
 

Eintala
 
1.p. - Ég Stofn 
2.p. - Þú Stofn + R
3.p. - Hann, Hún, Það Stofn + R
 
Fleirtala
 
1.p. - Við Stofn + UM
2.p. - Þið Stofn + IÐ
3.p. - Þeir, Þær, Þau Stofn + A
 

Sagnorð skiptast síðan í fimm flokka.  Hér fyrir neðan sjáum við fjóra þeirra (sá fimmti er flokkur óreglulegra sagna, og við fjöllum um þá neðar). Sagnirnar skipast í flokka eftir frávikum þeirra frá reglunni hér að ofan. 
 
 

A-Sagnir
I-Sagnir
U-Sagnir
Ð-Sagnir
Í eintölu kemur A strax á eftir stofninum.  Í eintölu kemur I strax á eftir stofninum.  Í eintölu kemur U strax á eftir stofninum (nema í fyrstu persónu!). Í eintölu kemur Ð í lok orðsins í annarri persónu.  

Ath:  Tvöfalt R verður einfalt (berRÐ = berð)

hoppa

Ég -     hoppA 
Þú -     hoppA
Hann - hoppA

Við -   hoppUM 
Þið -   hoppIР
Þeir -  hoppA

keyra
Ég -     keyrI 
Þú -     keyrI
Hann - keyrI

Við -    keyrUM 
Þið -    keyrIР
Þeir -   keyrA

geta

Ég -       get 
Þú -       getU
Hann -   getU

Við -      getUM 
Þið -      getIР
Þeir -     getA

bera

Ég -      ber 
Þú -      beRР
Hann -  beR 

Við -     berUM 
Þið -     berIР
Þeir -    berA

 
 
 
Sumar sagnanna hér að ofan hljóðverpast (sérhljóði stofnsins breytist).  Til að gefa þessa breytingu til kynna á sem einfaldastan hátt setjum við hljóðvarpið fram innan sviga. Vinstra megin við strikið er eintala, en hægra megin fleirtala. 
Koma = U-sögn (e-o):
Ég kem, Þú kemUR, Hann kemUR, 
Við komUM, Þið komIÐ, Þeir komA.
 
En þegar hljóðbreyting í stofni er óstöðug innan tölunnar (eintölu eða fleirtölu) þá er breytingin tíunduð nánar (e - ö/a/a). 
Hafa = U-sögn (e - ö/a/a):
Ég hef, Þú hefUR, Hann hefUR, 
Við höfUM, Þið hafIÐ, Þeir hafA.
 
 
 
 
 
 

Sagnalisti: Hljóðbreytingar eru algengar í beygingu sagna, og því mikilvægt að læra þær jafnóðum. Hér í töflunni fyrir neðan er listi yfir 60 mest notuðu sagnir í íslensku (skv. orðtíðnibók).  Þær eru flokkaðar niður í áðurgreinda hópa, en hljóðvarpið er gefið upp með hverri og einni (enda er hljóðvarpið ekki bundið flokkunarkerfinu sérstaklega). 
 
 

A-Sagnir
I-Sagnir
U-Sagnir
Ð-Sagnir
Ætla 
Hugsa 
Tala (a - ö/a/a) 
Kalla (a - ö/a/a) 
Svara (a - ö/a/a) 
Byrja 
 
 
 
 
 
 
 
 
Segja 
Gera 
Reyna 
Horfa 
Heyra 
Virða 
Sýna 
Fylgja 
Heita 
Hætta 
Skipta
Verða 
Geta 
Koma (e - o) 
Hafa (e - ö/a/a) 
Taka (e - ö/a/a) 
Halda (e - ö/a/a) 
Finna 
Standa (e - ö/a/a) 
Ganga (e - ö/a/a) 
Láta (æ - á) 
Leggja 
Setja 
Líta 
Gefa 
Liggja 
Sitja 
Draga (e - ö/a/a) 
Skilja 
Vinna 
Líða 
Telja 
Hljóta (ý - ó) 
Falla (e - ö/a/a) 
Ráða (æ - á) 
Bíða
Fara (e - ö/a/a) 
Sjá (e - á) 
Fá (æ - á) 
Bera 
Spyrja 
Ná (æ - á) 
Snúa (ý - ú) 

 

Vegna reglna um réttritun ber að hafa eftirfarandi sagnir sértstaklega í huga: 

* Sjá (sé, sérð, sér, sjáum, sjáið, sjá).  Hljóðvarpið er á - e, en JE er það sama og É. 
* Segja (segi, segir, segir, segjum, segið, segja) og aðrar sagnir sem enda á -ja í nafnhætti (liggja, setja, sitja, segja).  J og I eru afar skyld hljóð.  Annað þeirra fellur gjarnan út fyrir hitt og þarf því að velja á milli þeirra. Reglan er sú að á undan sérhljóða fer J, en á undan samhljóða (og í lok orðs) fer I. Þriðja persóna í fleirtölu  virðist eitthvað á reiki með þetta því stundum standa stafirnir saman (byrjið, setjið, sitjið, teljið, spyrjið) og stundum I eitt og sér (liggið, fylgið, segið, leggið). 


Óreglulegar sagnir eru nokkrar, og flestar þeirra algengar.  Hægt er að líkja þeim við ofangreindar sagnir, því þær eru að flestu leyti líkar þeim, en þær víkja þó út af reglunni með svo ófyrirsjáanlegum og breytilegum hætti að best færi að læra þær út af fyrir sig. Þó ríkir viss regla meðal þeirra.  Þær hafa reglu sem líkist talsvert reglu -Ð sagna, en í stað -Ð kemur -T.  Þar að auki fellur -R endingin í eintölu út með öllu.  Fleirtalan er hins vegar sú sama og áður. 
 
 

Stofn 
Stofn + T 
Stofn 

Stofn + UM 
Stofn +  
Stofn + A

 
Þrátt fyrir skýra reglu er talsvert um undantekningar í eftirfarandi lista.  Takið eftir eftirfarandi tilbrigðum við regluna * 
 
Mega (á - e)

Má 
Má-tt * 
Má 

Meg-um 
Meg-ið 
Meg-a

Eiga (á - ei)

Á 
Á-tt * 
Á 

Eig-um 
Eig-ið 
Eig-a

Kunna (a - u)

Kann 
Kann-t 
Kann 

Kunn-um 
Kunn-ið 
Kunn-a

Þurfa (a - u)

Þarf 
Þarf-t 
Þarf 

Þurf-um 
Þurf-ið 
Þurf-a

Skulu  * (a - u) 

Skal 
Skal-t 
Skal 

Skul-um 
Skul-ið 
Skul-u

Munu *

Mun 
Mun-t 
Mun 

Mun-um 
Mun-ið 
Mun-u 

 Vita (ei - i)

Veit 
Vei-st * 
Veit 

Vit-um 
Vit-ið 
Vit-a

Vilja 

Vil 
Vil-t 
Vill * 

Vilj-um 
Vilj-ið 
Vilj-a

 
 
 

Sögnin að VERA: Og að lokum er ein sögn lang óreglulegust af þeim öllum, konungur allra sagna vegna þess að hann er langmest notaða sögnin í öllum tungumálum, og lýtur því gjarnan eigin lögmálum fyrir vikið.  Það er sögnin að VERA.  Hún fylgir T-beygingu, en hefur mikla sérstöðu þar sem hún er eina sögnin í íslensku sem er óregluleg í fleirtölu! Í raun beygist hún eins og sagnorð í þátíð!  Við skoðum það síðar. 
 
 

Ég ER
Þú ERT
Hann ER
Við ERUM
Þið ER *
Þeir ERU *
 
 

Persónubeyging sagna: samantekt 
Hjálparsagnir og notkun þeirra