Undirbúningur
fyrir ferðalög á reiðhjóli.
Fátt er skemmtilegra en að
eiga stefnumót við móður náttúru á reiðhjóli, hljóðlaust og án þess
að menga sitt nánasta umhverfi. Því miður eru það allt of fáir sem hafa
treyst sér til að nota reiðhjólið til ferðalaga. Getur það stafað af
vanþekkingu og vanmáttarkennd gagnvart náttúrunni t.d. vegna mikillar víðáttu
og hræðslu við að takast á við hana í allri sinni mynd? Eftir að fólk
hefur vanið sig á nota hraðskreiðan einkabílinn brenglast fjarlægðarskynið,
auk þess vill brenna við að fólk hættir að sjá smáatriðin í náttúrunni
og hreinlega gleymir því að nokkuð slíkt sé til. Því vill hæg yfirferð
á reiðhjóli byggja upp óþolinmæði sem erfitt getur verið að losna við
nema með því að taka sér tak. Allir þeir sem hafa farið inn á líkamsræktarstöðvar
vita vel hversu erfitt það var að takast á við æfingarnar í fyrsta sinn,
en eftir nokkra daga varð sú hreyfing nauðsynleg og hreinlega að fíkn.
Lykillinn er sá sami og þegar byggja þarf upp jákvæðni í daglegu lífi þar
sem taka þarf erfiðleikum með opnum örmum. Takast á við hvert einstakt
tilfelli og leysa það, og viti menn, eftir skamman tíma opnast dyr að stórkostlegu
heimili sem náttúran vissulega er. Þó jákvæður hugur beri mann langa leið
er ekki verra að kunna að búa sig rétt. Ef fólk ætlar sér að leggja í
langferð á reiðhjóli er gott að vera búin/n að gefa sér góðan tíma
til að venjast hjólinu með því að fara í stuttar og langar helgarferðir.
Best er að nota hjólið daglega, minnst í einn mánuð. Það eflir líkamann
og hvetur fólk til að njóta náttúrunnar á annan og nánari hátt.
Er hjólið í
lagi
Það er ekki nóg að líkaminn
sé í lagi ef hjólið er að niðurlotum komið. Öll hjól þarf að
yfirfara, jafnvel
þótt þau séu ný. Á óvönduðum hjólum eru rær og skrúfur oft lausar eða
ofhertar og hreyfanlegir hlutir illa smurðir. Óvönduð hjól og búnaður þeirra
eru iðulega úr veikum málmum. Því þarf oft ótrúlega lítið til að
forskrúfa rær og skrúfur. Það þarf ekki sérfræðinga til að huga að ýmsum
hlutum hjólsins. Flestir ættu að geta athugað eftirtalin atriði sjálfir:
Eru sporskiptar (gírar) rétt stilltir og smurðir? Athuga vel endastoppskrúfur.
Liggja bremsupúðar rétt að gjörðum hjólsins? Eru bremsu- og gíravírar
óslitnir? Eru allir barkar smurðir? Er slag í hjólnöfum eða eru þau
ofhert? Brakar í þeim? Sömu atriði þarf að athuga í sveifarlegum og stýrislegum.
Eru teinar slakir eða ofhertir? Eru brestir, slit eða kast í gjarðahringjunum?
Er keðjan slitin? Ef skipta þarf um keðju þarf einnig oft að skipta um
afturdrifkrans. Sú er raunin, ef nýja keðjan hoppar á tannhjólunum við átak.
Eru gjarðaöxlar skakkir? Ef svo er, þarf nær undantekningalaust að rétta
gaffalenda. Það er gert á verkstæði eða í klúbbhúsi ÍFHK. Bognir öxlar
og gaffalendar eru ástæður þess að öxlar brotna. Því er mjög mikilvægt
að þeir séu í lagi. Athugið að verkstæði eru yfirhlaðin verkefnum á
vorin og sumrin. Því er best að athuga sem flest fyrrnefnd atriði heima hjá
sér, enda má mikið læra af því. Láttu aðeins líta á þau atriði sem
þú telur þig ekki geta athugað. Þegar hjólið er tilbúið, er skynsamlegt
að fara til reynslu í stutta helgarferð með allan búnað.
Ferðabúnaður
Bögglaberar verða að vera
sterkir, sérstaklega ef ekki er hjólað á malbiki. Þeir sem eru að fara í
sína fyrstu ferð eru oft ofhlaðnir farangri og fylgir því sú hætta að
eitthvað láti undan. Athuga þarf allar suður þegar bögglaberar eru
keyptir. Hafa ber í huga, að því fleiri stög sem halda grindinni saman, því
sterkari verður bögglaberinn. Best er að hafa hann úr ál- eða stál pípum
frekar en úr teinum. Athuga skal sérstaklega vel suður og frágang á stöðum
sem mikið mæðir á, t.d. á festingunni, þar sem bögglaberinn er festur við
gaffalenda hjólsins. Ef bögglaberinn er úr áli er gott að styrkja suðurnar
betur. Hægt er að láta gera það hjá fyrirtæki í Kópavogi sem heitir Áltækni.
Athugið að stálbögglaberar þola oft meira álag en álbögglaberar. Fyrir
þá sem gera miklar kröfur, eru bestu bögglaberarnir gerðir úr léttum
“cromolid” stálpípum. Má þar m.a. nefna bögglabera fr Bruce Gordon
Cycles, og Tubus en þeir eru því miður ófáanlegir hér á landi. Bögglabera
úr stálpípum
eru nú fáanlegir í flestum hjólreiðaverslunum þar sem best af öllu er að
þeir eru íslensk framleiðsla. Bera þeir nafnið Groddi og eru framleiddir af
Karli Gíslasyni.
Skrúfurnar sem festa bögglaberann
við hjólið þurfa að vera úr sérstaklega hertu stáli. Þær er hægt að
fá í versluninni G J Fossberg (svartar á litinn) eða í klúbbhúsinu okkar.
Passið að setja lásró með hverri skrúfu svo að hún losni ekki. Á
flestum hjólum er ekki unnt að setja ró á skrúfuna, sem er drifmegin að
aftan, vegna þess að keðjan rekst í hana. Þar verður að setja gengjulím,
(t.d. Loc Tite 222), sem líka fæst hjá G. J. Fossberg. Mikilvægt er að sem
flestar skrúfur séu fyrir sömu lyklastærð svo að ekki þurfi að hafa
marga lykla með í ferðalög. Sexkantar eru betri en skiptilyklar. Í sumum
verslunum er unnt að skipta út skrúfunni sem festir sveifina á sveifaröxulinn
og fá
í hennar stað skrúfu með sexkanthaus. Með henni má bæði festa sveifina
og losa frá öxlinum.
Töskur
Góðar töskur skipta miklu máli.
Varast ber þunnar nælontöskur. Nú er töskuúrvalið orðið nokkuð gott hér
á landi. Töskur, gerðar úr Cordura, Ks-60, ks1000 eða PVC efnum henta vel
íslenskum aðstæðum. Þó að hér séu nefnd þessi fjögur efni eru mörg
önnur efni sem duga nokkuð vel við venjulegt álag. Töskurnar þurfa að
vera með hörðu baki svo að þær fari ekki í teinana. Athuga þarf hvort
vel sé gengið frá saumum, festingum og krókum, að utan sem innan. Rétt er
að athuga, hvort töskurnar passa vel á bögglaberann með því að máta
þær á hjólið þegar þær eru keyptar. Þá má ekkert los vera á töskunum
og ekki mega hælarnir rekast í þær. Ekki mega þær vera reyrðar þannig niður
að reyni á festingarnar eða erfitt verði að losa þær af bögglaberanum.
Einnig þarf góð regnhetta að vera yfir opinu og ólar til að herða að
farangri. Hægt er að fá mjög góðar vatnsheldar töskur frá Ortlieb sem
framleiðir eingöngu töskur úr vatnsheldu PVC efni og Karrimor sem einnig
framleiðir mjög góðar vatnsheldar töskur undir nafninu Aquashield. Efnin
eru alveg vatnsheld og allir saumar soðnir. Hafa þessar töskur reynst einkar
vel hér á landi auk þess sem lítið mál er að þrífa þær. Þessum töskum
fylgir þó sá galli að efnið “andar” ekki og ef vatn á annað borð
kemst í þær getur allur farangur farið á flot. Krókarnir á töskum þessara
framleiðanda eru sterkir, með læsingum sem festa þær tryggilega við bögglaberana
og hægt er að skipta um þá ef þeir brotna. Þeir eru stillanlegir og hægt
er að fjölga þeim. Það er góður kostur ef menn eru með álbögglabera því
að álagsdreifingin verður jafnari. Í verslunum hefur verið hægt að fá ódýrar
Ortlieb eftirlíkingar sem nefnast Vaude og Connix frá Tævan og hafa reynst
nokkuð vel nema hvað krókarnir eru misjafnlega góðir eftir töskugerðum.
Þó að til séu vatnsheldar töskur er samt sem áður gott ráð að pakka öllu
í plastpoka. Plastpokar varna því að farangur eyðileggist vegna hristings.
Aldrei ætti að bera farangur á bakinu eða á annan hátt utan á sér, nema
viðkvæman búnað s.s. myndavél. Það er líka slæmt að hlaða öllum
farangri aftan á hjólið því þá er hætta á að missa stjórn á hjólinu
í lausamöl og einnig þegar klífa á brattar brekkur. Þumalputtaregla er að
hafa u.þ.b. sömu þyngd að framan og að aftan. Láttu þér svo ekki bregða
þegar þú stígur á hjólið eftir að farangur er kominn á það. Þú
venst tilfinningunni eftir tvo daga eða svo. Ef þú ert á stífu reiðhjóli
þá er líklegt að allur farangurinn mýki upp hjólið svo að í sumum
tilfellum getur verið þægilegra að hjóla á því fullhlöðnu.
Kæðnaður
Réttur klæðnaður hjólreiðamanna
er mikilvægur. Hjólreiðaföt fást í nær öllum reiðhjólaverslunum.
Einnig í mörgum útilífsverslunum eins og t.d. Skátabúðinni og Selglagerðini
Ægi. Nauðsynlegt er að hafa með sér ullarnærföt á ferðalögum og klæðast
alltaf ullarsokkum. Ef klæðast á “Lycra” hjólreiðabuxum með sætisbót
er best að hafa þær næst sér og sleppa nærbuxum. Forðast skal bómullarfatnað
vegna þess að hann þornar seint og getur því valdið ofkælingu. Notið í
stað þess t.d. fatnað úr “Polarsystem”, “fleece” “lycra”,
“Transtex”, “Tryflo” og ull. Fötin þurfa að anda vel en vera þó
vind- og vatnsþétt eins og “Gore-Tex” og önnur skyld efni. Rétt hönnun
fatnaðarins skiptir miklu máli. Vel þarf að lofta í gegnum yfirhafnir svo að
líkaminn fái kælingu. Yfirleitt nægir að fatnaðurinn sé aðeins vind- og
vatnsheldur að framan. Gott er að hafa húfu og vettlinga og hjálm eiga menn
alltaf að bera.
Hjólreiðaskór fást í
flestum fyrrgreindum verslunum. Þó geta léttir gönguskór hæglega gert sama
gagn og sérstakir hjólreiðaskór því oft er mikið gengið þótt fólk ferðist
á hjólum. Kostir hjólreiðaskóa eru að þeir eru með stífum sóla, hafa
rauf fyrir hásinina, eru mjög léttir og anda oft betur en gönguskór. Kostir
gönguskóa eru hins vegar að þeir eru hlýrri, sumir vatnsþéttir og endast
oft betur. Óþarfi er að hafa meðferðis stígvél því að þau eru þung
og fyrirferðamikil. Í þeirra stað nægja legghlífar, sem skýla fótleggjum
og skóm að framanverðu. Þær hafa fengist hér í hjólreiðaverslunum þó
úrvalið geti varla talist mikið. Hlífarnar má einnig sníða úr þunnu PVC
efni sem fæst í Seglagerðinni Ægi. Þær þurfa að ná undir og yfir tærnar
og þaðan upp legginn, því sem næst að hnjám. Hlífarnar eru festar um
legginn efst og rétt við hásinina með frönskum rennilás og teygjanlegum böndum.
Legghlífin nægir fullkomlega flesta rigningadaga. Vatnsheldar skóhlífar fást
í sumum verslunum. Hægt er að nota seglbrettaskó úr “Neopren”-efni til
að vaða yfir ár án þess að finna fyrir kulda og grýttum botni. Gamlir
strigaskór gera svipað gagn. “Neopren”-efnið er úr sama efni og blautbúningur
kafara og því ekki alveg vatnsþétt.
Viðhald
Þó að reiðhjól séu ekki
margbrotin hafa þau þó þann galla að geta bilað. Samt er oft hægt að
komast býsna langt án þess að þurfa að gera við. Ef hjólið er gott er
minna um viðgerðir og allt viðhald auðveldara. Í raun má ganga svo frá hnútunum
að nánast bili aldrei neitt. Ef hlutirnir eru athugaðir daglega eða um leið
og eitthvað óeðlilegt finnst, þarf ekkert óvænt að koma upp á. Það sem
helst bilar á hjólreiðaferðalögum er eftirfarandi: Stýrislegur losna. Dekk
rifna og slöngur springa Bögglaberar brotna og teinar slitna, einnig keðjur
og gír- og bremsubarkar. Oft má koma í veg fyrir svona bilanir með því að
athuga hjólið daglega. Það finnst bæði og heyrist þegar legur losna og
þá þarf að stilla þær strax ! Mjög algengt er að bremsupúði nuddist við
dekkið og það rifni. Hjólið
ekki yfir djúpar ár, heldur berið hjólið yfir. Ef ferðast á um torfæra
slóða er nauðsynlegt að vera á breiðum gjörðum sem eru yfir 25mm breiðar
að utanmáli. Breiðar gjarðir minnka líkur á því að gjarðabrúnir skeri
á strigann í hliðum dekkjana. Gott er að vera með 2ja mm. ryðfría teina
frá þekktum framleiðendum s.s. Wheelsmith, DT, Hoshi eða Union. Hafið ný
dekk undir hjólinu þegar lagt er af stað. Á markaðnum er mikið af dekkjum
sem ekki henta til langferða vegna lélegrar endingar. Þau eru gerð úr mjúku
froðukendu gúmmíi og eru hönnuð fyrir keppnir. Þau má þekkja vegna
litarins sem oft er rauður eða grár og stundum nefnd WCS. Notið dekk sem
hafa gróft munstur með breiðum slitflötum.
Verkfæri
eiga alltaf að vera með í ferðalögum. Nefnd skulu: Pumpa, svissneskur
Vicotorinox vasahnífur með skærum og stjörnuskrúfjárni, dekkjaspennur, keðjulykill,
8 og 10 mm fasta lykla og stundum 9mm fyrir ódýrustu hjólin, sexkantar á
allar skrúfur og passandi teinalykill. Smáverkfærasett eins og CoolTool og
Topeak innihalda ekki sérlega meðfærileg verkfæri og henta því best í neyðartilfellum.
Keðjuolía fyrir reiðhjól t.d. Finish Line og lítið eitt af tvisti til að
þrífa keðjuna. Ekki má svo gleyma nál og sterkum tvinna sem oft lengir líf
ódýru tasknanna.
Varahlutir þurfa að vera með
því lítið fæst af þeim úti á landi eða til fjalla. Bætur, auka slanga,
gíra- og bremsuvír, keðjuhlekkir, 2-4 bremsupúðar og 4 teinar með nipplum.
Það fer svo eftir eðli og lengd ferðalagsins hvort meðferðis þarf að
hafa varadekk. Þá er gott ráð að vera með “Kevlar”- dekk sem hægt er
að brjóta saman og kemst fyrir í tösku. Bretti geta verið nauðsynlegur búnaður
ef farðast á á malbiki eða fjölförnum malarvegum. Það er hinsvegar ekki
skynsamlegt ef ferðast á um torfæra slóða því ef grjót festist í
dekkinu þá er hætta á því að brettið brotni. Það er líka afar leiðinlegt
að hlusta á steinvölur hringla í brettinu klukkustundum saman auk þess sem
þau taka á sig vind.
Ekkert mál
fyrir fjölskyldufólk
Ef fjölskyldufólk hefur hug
á því að ferðast um á reiðhjóli er um ýmsa kosti að ræða. Þar þarf
aðeins viljastyrk og áræðni svo losna megi úr viðjum vanans. Hægt er að
fá tengivagna fyrir reiðhjól. Þeir eru í flestum tilfellum hannaðir með sæti
fyrir tvö börn og eru með farangursrými. Þessir vagnar hafa verið til sölu
í flestum nágrannalöndum um áratuga skeið og hafa sífellt orðið vinsælli
vegna öryggis og ýmissa möguleika. Þeir vagnar sem þegar eru til í
verslunum hér á landi eru frá Trek, Cannondale, Schwinn og Winther. Þeir
hafa veltigrind, öryggisbelti og eru í skærum litum til að tryggja öryggi
barnanna. Schwinn vagninn er góður þar sem hægt er að setja undir hann breið
dekk svo hægt er að mýkja hann. Hann hefur hinsvegar ekki velútfærða
tengingu við reiðhjólið. Winther vagninn er með dempara, betri botngrind og
meiri burðargetu. Ítarlegri úttekt á vögnum er hægt að lesa á internet
vef klúbbsins. Ekki er ráðlegt að setja allan farangur í vagninn þar sem
það þyngir aðeins undir fæti auk þess sem það torveldar stjórn á hjólinu.
Mikill mótvindur tekur mikið á og má segja að þar liggi stærsti galli þessara
vagna.
Þegar barnið hefur vaxið
upp úr vagninum eru fáanleg tengihjól í Erninum sem festast aftan í hjól
foreldra. Barnið getur því byrjað að hjóla með foreldrinu þar til það
eignast sitt eigið hjól.Til eru dæmi þess, og það hér á landi, að fjölskylda
hafi selt bílinn sinn eftir að hafa eignast tengivagn. Því fylgir mikill
kostur og má þar sérstaklega nefna aukin fjárráð og heilbrigðara líferni,
ekki aðeins fyrir foreldrana heldur líka börnin. Farangursvagn eins og Bob
Yak16 er valkostur í stað bögglabera og hliðartaskna og besta og eina
lausnin fyrir þá sem nota reiðhjól með fram- og aftur dempurum. Þeir þykja
líka góðir með tvímenningshjólum til að færa þyngdina af hjólinu.
Aftur á móti er erfiðara að ráða við hjólið í lausamöl og hliðarvindi
en frekari upplýsingar er að finna á vefsíðu klúbbsins.
Byrjendur, örvæntið
ekki!
Að framansögðu mætti ætla
að ferðalög á reiðhjóli séu aðeins fyrir moldríka tæknifíkla, en það
er alrangt. Góður búnaður til hjólreiða kostar aðeins brot af því sem
árlegur rekstur bíls kostar. Það er engin ástæða til að örvænta þó að
efnahagur leyfi ekki kaup á góðu hjóli eða búnaði. Flestir byrja aðeins
á því ódýrasta og komast langt á því. Því er einfaldlega auðveldast að
athuga hvort ekki séu hægt að nota þann viðlegubúnað sem þegar er til á
heimilinu. Auk þess er tilvalið að ferðast með öðrum til að samnýta
tjald eða annan viðlegubúnað og nota plastpoka til að verja hann gegn vætu,
það er alltaf ódýrara en vatnsheld taska. Að lokum, munið að hjólin mega
vera ódýr ef ekki stendur til að fara út af malbikinu.
Að síðustu,
nokkur orð um íslenska náttúru
Flest hjólreiðafólk ferðast
eftir malbikuðum vegum. Það er svo sem engin furða þar sem það er
einfaldlega auðveldast að fylgja þeim línum á vegakortum auk þess sem fólk
tekur ekki óþarfa áhættu að takast á við óþekkta náttúru. En þeim hjólreiðamönnum
fer fjölgandi sem kjósa að leita út fyrir manngert umhverfi og glíma þess
í stað við fáfarna troðninga, gamlar þjóðleiðir eða hesta-og kindaslóða
þar sem dagleiðir eru ekki mældar í tugum kílómetra heldur glímt við
hvern kílómetra af innlifun. Þar sem hver þúfa og steinvala skiptir miklu máli
og víðáttan verður þess mun yndislegri sem lengra er í vélvædda ómenningu
í sundurtættu landslagi.
Því miður hefur margt farið
á verri veg undanfarin ár sem ekki sér fyrir endann á. Stjórnvöld hafa
ekki dug í sér að sýna frumkvæði og hörfa frá úreltri hugmyndafræði sóunarsamfélagsins
þar sem stöðugt er stunduð rányrkja og yfirgangur á ósnortinni náttúrunni.
Má þar nefna Vegagerðina sem virðist hafa það að markmiði að eyða sem
mestu af upprunalegu landslagi umhverfis akvegi. Kjalvegur er nú að stórum
hluta upphækkuð hraðbraut þar sem landslag umhverfis veginn er stórskemmt
með jarðýtum. Það er því lítið augnayndi að fara um Kjalveg, og ekki síst
vegna þess að þar er orðin mikil og hröð bílaumferð. Sprengisandsleið
er þessa mánuðina að tapa sínum sjarma sem spennandi og ósnortin víðátta.
Þar hafa virkjanasinnar, af algjöru fyrirhyggjuleysi, verið hamast við að
útrýma upprunalegu landslagi undir uppistöðulón, stíflur og hraðbrautir
langleiðina upp í Nýjadal. Þeir aðilar munu seint skilja friðunarsjónarmiðin
sem aldrei hafa ferðast um þessar slóðir í öðru en bíl og aldrei hafa
bundist náttúrunni tryggðaböndum. Því miður
er það svo að jafnvel fyrir hjólreiðafólk er hálendi Íslands orðið of
lítið þar sem erfitt er að ferðast um í heilan dag án þess að rekast á
eitthvað vélvætt rusl eða mannvirki. Það er því hver að verða síðastur
að fara um tiltölulega óskemmt hálendið, þar sem það er þá enn að
finna. Fyrir þá sem vilja ferðast um fáfarna slóða eru þeir hinir sömu
hvattir til að mæta á fimmtudagsfundi klúbbsins og fá frekari upplýsingar
um viðkomandi svæði.
Magnús Bergsson